Niedobór witaminy B12

Witamina B12 jest składnikiem odżywczym, który odgrywa kluczową rolę w wielu procesach biochemicznych  w naszym organizmie. Coraz częściej spotykam się z jej znacznym niedoborem u pacjentów, co bezpośrednio przekłada się na ich samopoczucie oraz stan zdrowia. 

ROLA I FUNKCJE WITAMINY B12 W ORGANIZMIE

Witamina B12 pełni szereg kluczowych funkcji w naszym ciele:

⭢ synteza DNA - niezbędna do budowy i podziałów komórek w naszym ciele, które zachodzą nieustannie; przykładami takiego procesu jest bardzo szybki proces wzrostu i regeneracji komórek śluzówki układu pokarmowego, regeneracja komórek skóry, tworzenie nowych neuronów, regeneracja mięśni,
⭢ produkcja czerwonych krwinek - tworzenie erytrocytów o prawidłowej budowie, niedobór B12 powoduje tworzenie w szpiku kostnym krwinek dużych, niedojrzałych, z upośledzoną zdolnością transportu tlenu (stan ten nazywamy anemią megaloblastyczą),
⭢ metabolizm energetyczny i funkcjonowanie mitochondriów - B12 jest kofaktorem w cyklu produkcji energii komórkowej (cyklu Krebsa) w którym wytwarzana jest podstawowa jednostka energii wykorzystywanej przez komórki - ATP; zaburzony metabolizm energetyczny skutkuje objawami przewlekłego zmęczenia, brakiem energii,
⭢ synteza neuroprzekaźników - witamina ta bierze udział w syntezie dopaminy i serotoniny, które mają wpływ na nasz nastrój, motywację, funkcje poznawcze,
⭢ synteza mieliny - do syntezy mieliny, pokrywającej włókna nerwowe, niezbędna jest witamina B12; mielina jest niezbędna do przekazywania sygnałów nerwowych, co jest kluczowe dla prawidłowej pracy układu nerwowego.

OBJAWY NIEDOBORU WITAMINY B12

Niedobór witaminy B12 może objawiać się bardzo szerokim wachlarzem objawów: od łagodnych, po ciężkie, neurologiczne i ogólnoustrojowe. 

Objawy, które można powiązać z niedoborem B12:
⚪ wahania nastroju,
⚪ brak motywacji/apatia,
⚪ słaba koncentracja, zaburzenia pamięci,
⚪ drażliwość, nerwowość,
⚪ szumy uszne, pogorszenie słuchu związane z wiekiem,
⚪ zaburzenia równowagi i koordynacji,
⚪ ciągłe wyczerpanie i zmęczenie,
⚪ niedobór odporności i podatność na infekcje, 
⚪ ogólne osłabienie,
⚪ zapalenie jamy ustnej (afty) lub przewodu pokarmowego,
⚪ bóle głowy,
⚪ osłabienie układu odpornościowego,
⚪ zaburzenia widzenia, podwójne widzenie,
⚪ zapalenie kącików ust (pękanie kącików ust),
⚪ zapalenie języka,
⚪ utrata apetytu,
⚪ bladość,
⚪ biegunka.

Niedobór witaminy B12 jest związany z ryzykiem rozwoju miażdżycy, rozwojem wad cewy nerwowej u płodu, anemią megaloblastyczną, neuropatią obwodową, demencją i chorobą Alzheimera.

ŹRÓDŁA WITAMINY B12 W DIECIE

Naturalnie witamina B12 występuje w produktach odzwierzęcych: mięsie (szczególnie bogata w B12 jest wątróbka ale też wołowina, wieprzowina, drób, jagnięcina itp.), rybach i owocach morza, jajkach, mleku i produktach mlecznych (sery, jogurty, kefir - źródłem witaminy B12 w tym przypadku są bakterie obecne w żwaczach krów).
Niewielkie ilości tej witaminy, pochodzące od bakterii, znajdziemy też w produktach fermentowanych takich jak kapusta kiszona, ogórki czy buraki kiszone.
Niektóre produkty, szczególnie te przeznaczone dla wegetarian i wegan są wzbogacane o witaminę B12 jednak najczęściej w jej najtańszą i najmniej przyswajalną formę - cyjanokobalaminę. Na diecie wegetariańskiej lepiej jest wybrać suplementację formami aktywnymi, zamiast opierać się na produktach fortyfikowanych (wzbogacanych).

CO ZABURZA WCHŁANIANIE I TRANSPORT B12? 

Wchłanianie witaminy B12 jest procesem wieloetapowym i złożonym. Jego pierwszy etap zachodzi w żołądku, gdzie witamina ta jest uwalniana z białek pożywienia z udziałem kwasu solnego i pepsyny, następnie łączy się z białkiem (haptokoryną lub inaczej transkobalaminą I), które chroni ją przed degradacją w kwaśnym środowisku żołądka. W dwunastnicy kompleks rozkładany jest przez enzymy trzustkowe umożliwiając witaminie B12 połączenie się z czynnikiem wewnętrznym (IF) produkowanym przez komórki okładzinowe żołądka i umożliwiającym jej wchłanianie w dalszym odcinku jelita cienkiego (jelicie krętym). Po wchłonięciu do komórek nabłonka kompleks rozpada się a witamina B12 przyłączana jest do białka transportowego - transkobalaminy II i transportowana do układu krwionośnego. 

Nie można pominąć roli wątroby w gospodarce witaminą B12, która magazynuje jej zapasy, mogące zaspokoić potrzeby organizmu przez kilka lat. 
Żeby powyższy proces przebiegał bez zakłóceń, ważna jest prawidłowa praca układu pokarmowego oraz brak czynników zakłócających.
W praktyce, wiele schorzeń i czynników środowiskowych zakłóca wchłanianie witaminy B12.

Są to m.in.

⭢ choroby żołądka: ostre i przewlekłe stany zapalne błony śluzowej żołądka niedobór czynnika wewnętrznego, stany po częściowej resekcji żołądka, choroba wrzodowa, niedokrwistość Addisona - Biermera (choroba autoimmunologiczna), zakażenie Helicobacter pylori
⭢ choroby jelit: choroba Leśniowskiego - Crohna, celiakia, zespół krótkiego jelita, zapalenie jelit (infekcyjne), SIBO (przerost bakteryjny jelita cienkiego), choroby pasożytnicze (zakażenie bruzdogłowcem szerokim, Giardia lamblia), alergie i nietolerancje pokarmowe, niespecyficzne zespoły złego wchłaniania, stany po operacjach jelita cienkiego,
⭢ leki: inhibitory pompy protonowej (leki na refluks takie jak omeprazol, pantoprazol) antagoniści receptorów H2 (leki zawierające famotydynę, stosowane w leczeniu refluksu, choroby wrzodowej, objawowo w nadkwaśności i zgadze), leki zobojętniające kwas żołądkowy (np. Rennie, Manti, Alugastrin, Maalox), metformina, cholestyramina (leki stosowane w leczeniu hipercholesterolemii),
⭢ nadużywanie alkoholu,
⭢ niedobór glutationu, niedobór litu - oba są istotne dla procesów wchłaniania i wykorzystania witaminy B12 w organizmie,
⭢ czynniki genetyczne (polimorfizmy genów: MTHFR, FUT2, TCN1, TCN2, GIF, mutacja genu MMACHC prowadząca do rzadkiego, wrodzonego zaburzenia metabolizmu witaminy B12),
⭢ wiek - wraz ze starzeniem się organizmu zmniejsza się produkcja kwasu solnego, czynnika wewnętrznego i zdolność do absorpcji składników w jelicie; często również choroby współistniejące i brane wpływają na obniżone przyswajanie witaminy B12 u osób starszych.

Zapotrzebowanie na witaminę B12 zwiększone jest u osób:
⚪ na diecie wegetariańskiej i wegańskiej,
⚪ w okresach nasilonego stresu, choroby przewlekłej, infekcji,
⚪ podczas ciąży i karmienia piersią,
⚪ u osób spożywających alkohol regularnie,
⚪ u osób starszych,
⚪ u osób aktywnych, uprawiających sport,
⚪ u osób, których dieta jest przetworzona, uboga w naturalne źródła B12.

JAK ZBADAĆ NIEDOBÓR WITAMINY B12?

Nie ma złotego standardu badania witaminy B12, dlatego warto łączyć metody i wyciągać wnioski na podstawie szerszych badań.

Najbardziej powszechnym badaniem jest badanie poziomu witaminy B12 w surowicy krwi. Ma ono jednak znaczącą wadę: pokazuje ilość krążącej całej puli witaminy B12, włącznie z jej nieaktywnymi formami, nie mającymi żadnego wpływu i nie wykorzystywanymi przez organizm. Badanie to może być mylące, może wskazywać na prawidłowy poziom tej witaminy przy jej rzeczywistym niedoborze.

Nie wnosi nam ono również informacji o poziomie komórkowym witaminy B12 (pamiętajmy, jak skomplikowany jest proces transportu i ile czynników musi zajść, żeby B12 była wykorzystana w komórce).

Oznaczenie aktywnej formy witaminy B12, holotranskobalaminy (holoTC) we krwi jest czułym wskaźnikiem jej poziomu w organizmie w formie, która może być wykorzystana, jednak i ono może mieć zakres wyników, w którym diagnoza niedoboru może być niejednoznaczna.

O statusie witaminy B12 możemy wnioskować również na podstawie badań pośrednich. 

Pomiar kwasu metylomalonowego (MMA) we krwi lub moczu jest czułą metodą pośrednią. Podniesiony świadczy o niedoborze aktywnej formy witaminy B12, niezbędnej do do dalszych przemian biochemicznych (przekształcania metylomalonylo-CoA do bursztynylo-CoA - kluczowego związku w procesie wytwarzania energii oraz produkcji hemu, składnika hemoglobiny).

Pośrednio możemy również wnioskować o niedoborze witaminy B12 oceniając: 
⭢ parametry MCV i MCH w morfologii krwi - obrazują one wielkość krwinki, ich podniesiony poziom koreluje z niedoborami B12 i/lub folianów,
⭢ poziom homocysteiny we krwi - przetwarzana jest do metioniny przy udziale B12 więc jej podniesiony poziom również może świadczyć o niedoborze tej witaminy (ale również o niedoborze folianów i witaminy B6).

Najbardziej diagnostyczne jest połączenie kilku badań, najlepiej badania holotranskobalaminy (holoTC) i kwasu metylomalonowego (MMA). Można również w interpretacji podeprzeć się poziomami homocysteiny i oceną wielkości krwinek.

MAM NIEDOBÓR B12 - CO DALEJ?

Jeśli zdiagnozowano u Ciebie niedobór witaminy B12, warto poszukać jego przyczyny oraz skonsultować się z lekarzem i dietetykiem. Suplementacja może przynieść czasową poprawę objawów jednak nie zadziała przyczynowo (o ile nie jest to niemożliwe jak w przypadku częściowej resekcji żołądka czy leków trwale przyjmowanych z zalecenia lekarza).

Przyjrzenie się diecie, stosowanym używkom, formie układu pokarmowego, możliwym czynnikom infekcyjnym może być kluczowe do znalezienia przyczyny niedoboru.

W suplementacji mamy do wyboru kilka rozwiązań a wybór konkretnego powinien być poprzedzony analizą stanu zdrowia i przyczyny niedoboru:
⭢ zastrzyki domięśniowe - witamina B12 omija przewód pokarmowy, co ma kluczowe znaczenie u osób z zaburzonym wchłanianiem,
⭢ zastrzyki podskórne 
⭢ preparaty doustne - najbardziej popularne, jednak ilość wchłoniętej witaminy może być indywidualna i zależna od wielu czynników,
⭢ tabletki podjęzykowe - również pozwalają ominąć układ pokarmowy, pomocne przy zaburzonym wchłanianiu i słabszej kondycji układu pokarmowego.

W suplementach witaminy B12 mamy dostępne kilka form: cyjanokobalaminę, hydroksykobalaminę, adenozylokobalaminę i metylokobalaminę.

Forma witaminy powinna być precyzyjnie dobrana do potrzeb organizmu oraz celów, jakie chcemy osiągnąć. Odradzam jedynie suplementację cyjanokobalaminą, mimo, że najpopularniejsza (najtańsza) to jest formą nieaktywną, wymagającą przemian do form aktywnych, które mogą by ć u wielu osób utrudnione.

 

Podsumowując, witamina B12 jest jednym z kluczowych składników odżywczych, których musimy dostarczać organizmowi. Regularne badania profilaktyczne oraz dbanie o prawidłową dietę, nawyki zdrowotne i styl życia mogą znacząco zminimalizować ryzyko poważnego jej niedoboru i konsekwencji dla zdrowia.